مرجان محمدی، مترجم فارسی آثار مریلین رابینسون، نویسنده برنده جایزه ادبی صلح دیتون گفت که داستان‌های مریلین رابینسون درسنامه هستند، چراکه هر خط از رمان‌های او پیام‌های متعدد اخلاقی و انسانی را به مخاطب انتقال می‌دهد. رابینسون حتی در مقاله‌ای اعلام کرده بود که از هیاهوهای ادبی خوشش نمی‌آید و تنها به دنبال این است که درسی تازه به مخاطب ارائه دهد.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) «مریلین رابینسون»، نویسنده سه‌گانه «گیلیاد» که اخیرا جایزه افتخاری کیفیت ادبی را برای نوشته‌های خود دریافت کرده بود، از سوی بنیاد جایزه صلح ادبی «دیتون» (Dayton) به‌عنوان برنده جایزه «ریچارد هلبروک» معرفی شد. «شارون راب» بنیانگذار بنیاد «دیتون» از آثار «رابینسون» به‌عنوان نثری پویا و درخشان یاد کرده و گفته است که این نویسنده، بیان‌کننده علل نزاع‌ها در خانواده، جامعه و جهان است، در حالی‌که نشان داده تنها راه نجات جهان، کاشتن نهال عشق و دوستی است. این موضوع بهانه‌ای شد تا صحبتی را با مرجان محمدی، مترجم کتاب‌های مریلین رابینسون در ایران داشته باشیم.
خانم محمدی توضیح مختصری درباره جایزه ادبی صلح دیتون به خوانندگان ایبنا می‌دهید؟
جایزه ادبی صلح که از سوی بنیاد جایزه ادبی صلح دیتون ارائه می‌شود، تنها جایزه معتبر ادبی آمریکا در حوزه صلح است که به نویسندگانی داده می‌شود که در راه صلح جهانی قدم برمی‌دارند. مریلین رابینسون از آن دسته نویسندگانی است که در نوشته‌هایش، مردم را به صلح و آرامش دعوت می‌کند؛ حال این نوشته‌ها می‌تواند موضوعی سیاسی، مذهبی و اجتماعی داشته باشد. اگر کتاب‌های غیرداستانی این نویسنده را مطالعه کرده باشید، متوجه می‌شوید که موضوعاتی مانند خدا، آفرینش و رحمت الهی چالش‌هایی است که در کتاب‌های داستانی‌اش به وضوح دیده می‌شود. بنابراین او فرد بسیار لایقی برای دریافت این جایزه محسوب می‌شود.
بیشتر توضیح می‌دهید؟ چرا مریلین رابینسون؟ چرا سایر نویسندگان نه؟
بدون شک این سوالی است که بعد از انتخاب برگزیدگان یک جایزه برای هر کسی ممکن است ایجاد شود. مریلین رابینسون در نوشته‌هایش کسی را مقصر نمی‌داند و همیشه برای شخصیت‌های داستانش، جایی برای بخشش الهی ایجاد می‌کند. او در کتاب‌هایش سعی دارد، رابطه بسیار نزدیکی بین انسان و خدا برقرار کند و از ترساندن انسان‌ها از خدا می‌پرهیزد. آثار این نویسنده نماد بارز رحمت و بخشش الهی است. او حتی زمانی که جامعه آمریکایی درگیر موضوعاتی مانند تبعیض نژادی بود و با سیاه‌پوستان برخوردهای مناسبی نمی‌شد، بارها و بارها به این مساله پرداخت و مردم را به وحدت عمومی دعوت کرد.
یعنی او در کتاب‌های ادبی خود به دنبال یک نگاه خداشناسانه است؟
دقیقا! اگر کتاب «لی‌لا» که آخرین اثر این نویسنده آمریکایی است را مطالعه کرده باشید، متوجه می‌شوید که شخصیت اول داستان در کودکی رنج‌ها و سختی‌های بسیاری کشیده، اما هیچ‌وقت ناامید نمی‌شود و سعی و تلاشش را بیشتر می‌کند. در واقع او در رمان‌هایش به دنبال این است تا ثابت کند که تمامی انسان‌ها خدا را به‌عنوان اولین و آخرین پناهگاه خود می‌شناسند. بنابراین می‌توان گفت که مریلین رابینسون با یک دید خداشناسانه مردم دنیا را به یک مهربانی همگانی دعوت می‌کند.
تفاوت بارز مریلین رابینسون با سایر نویسندگان در چیست؟ یا به عبارتی چه ویژگی در نوشته‌های او وجود دارد که باعث شده جوایز متعدد ادبی را دریافت کند؟
بدون شک دلایل متنوع بسیار زیادی وجود دارد، اما معمولا نویسندگان مطرح دنیا یا در زمینه ادبیات داستانی فعالیت می‌کنند و یا در سایر حوزه‌ها حضور موفقی دارند؛ اما مریلین رابینسون از آن جمله نویسندگان مطرحی است که در هر دو حوزه شناخته شده است و مقالات و کتاب‌های بسیار ارزشمندی را به جامعه ارائه کرده است. در واقع این‌طور می‌توان بیان کرد که او هنگامی قلم به دست می‌گیرد که دغدغه‌ای داشته باشد. جالب است که بدانید او حتی در زمینه محیط زیست نیز فعالیت داشته و نوشته‌هایی را منتشر کرده است. چنین ویژگی‌هایی نشان می‌دهد که او به دنبال مطرح شدن نیست و تنها دوست دارد که مردم دنیا در آسایش و رفاه زندگی کنند. به نظرم همین ویژگی‌ها برای متمایز شدن این نویسنده از سایر نویسندگان کافی است و باید او را یک نویسنده خاص دانست.
یعنی او در کتاب‌هایش به دنبال آموزش است و کمیت کتاب‌ها و مطرح شدن در یک حوزه برایش اهمیتی ندارد؟
بله! کمیت، اهمیت چندانی برای او ندارد و او تنها به کیفیت آثار می‌اندیشد. اگر آثار او را بررسی کنید، به راحتی متوجه خواهید شد که تعداد کتاب‌های داستانی او کم است، اما تمامی آثار توانسته‌اند، جایزه‌های متعدد ادبی را کسب کنند. در واقع داستان‌های مریلین رابینسون درسنامه‌هایی هستند که هر خطش پیام‌های متعدد اخلاقی و انسانی را به مخاطب انتقال می‌دهد. شاید با مطالعه آثار او متوجه شویم که شتاب و هیجانی که سایر نویسندگان در رمان‌هایشان دنبال می‌کنند تا مخاطب را به دنبال خود بکشند، در نوشته‌های او دیده نمی‌شود، اما به قدری این کتاب‌ها آموزنده هستند که مخاطب را به خوبی به خود جذب می‌کنند و خواننده از خط اول کتاب با درس‌های آموزنده متعددی روبه‌رو می‌شود. آموزش به مخاطب به قدری برای رابینسون اهمیت دارد که او حتی در مقاله‌ای اعلام کرده که از هیاهوهای ادبی خوشش نمی‌آید و تنها به دنبال این است که درسی تازه به مخاطب ارائه دهد.
چرا تصمیم به ترجمه کتاب‌های این نویسنده گرفتید؟
مریلین رابینسون، نویسنده بسیار مشهوری در دنیا بود، اما در ایران کسی او را نمی‌شناخت و شاید دلیل این باشد که او سخت می‌نویسد و خواننده ایرانی کمتر به سمت چنین کتاب‌هایی می‌رود. کتاب‌های مریلین رابینسون، نیاز به تفکر دارد، اما ما در کشورمان به دنبال انتشار کتاب‌هایی هستیم که آسان‌خوان باشند، بنابراین خیلی طبیعی است که ناشران حاضر به انتشار چنین کتابی نباشند. بد نیست مخاطبان بدانند که برای ترجمه رمان «خانه» حدود 2 سال زمان صرف شد، چراکه دوست داشتم نخستین اثر ترجمه شده از این نویسنده مطرح، به خوبی در بازار نشر ایران منتشر شود. کتاب ترجمه شد، اما پیدا کردن ناشر برای انتشار چنین کتاب‌هایی، خیلی سخت بود و خوشحالم که انتشارات آموت به من اعتماد و این کتاب را منتشر کرد. از یوسف علیخانی، مدیر انتشارات آموت سپاسگزارم، چراکه او از معدود ناشرانی بود که به این آثار روی خوش نشان داد. او همیشه در صحبت‌هایش به من می‌گوید شاید کتاب‌های مریلین رابینسون جزو پرفروش‌های نشر ما نباشد، اما بدون شک جزو افتخارات انتشارات آموت است و این حمایت من را بسیار امیدوار می‌کند.
آیا صحبتی با مریلین رابینسون داشتید؟
بله چندین بار با وی درباره موضوعات مختلف صحبت کردم.
آیا او صحبتی هم درباره مخاطب ایرانی با شما داشته است؟
بله، در صحبتی که بعد از انتشار کتاب‌های این نویسنده آمریکایی با او داشتم، بسیار خوشحال بود که کتاب‌هایش به دست خوانندگان ایرانی رسیده و حتی به همین دلیل کتاب «لی‌لا» را قبل از انتشار در کشورهای مختلف برای من ارسال کرد تا آن‌را ترجمه کنم و به موقع به دست مخاطب ایرانی برسانم. او علاقه بسیار زیادی به فرهنگ، هنر و تمدن ایرانی دارد و از این‌که حرف‌هایش به خواننده ایرانی رسیده، بسیار خوشحال بود.
در پایان اگر صحبتی با مخاطبان ایبنا دارید، بفرمایید.
با توجه به این‌که نخستین کسی هستم که کتاب‌های مریلین رابینسون را ترجمه کرده‌ام، مسئولیت سختی روی دوشم احساس می‌کنم و این مسئولیت با گرفتن جوایز متعدد، هر روز سخت‌تر از روز دیگر می‌شود. امیدوارم که کتاب‌های مریلین رابینسون مورد توجه جامعه ادبی کشور قرار بگیرد و این کتاب‌ها خوانده شود، چراکه تک‌تک این رمان‌ها درس‌های زندگی و خداشناسی را به ما می‌دهد و حق‌شان است که جزو پرفروش‌ترین کتاب‌های ادبی باشند.
مریلین رابینسون، برنده جایزه جهانی صلح ادبیات
مریلین رابینسون، نویسنده معاصر آمریکا، در سال ۱۹۴۳ در شهر «سنت پوینت» متولد و در همین شهر بزرگ شد. او تحصیلات خود را در کالج «پمبروک» و همچنین کالج زنان «سابل» دانشگاه «براون» به پایان رساند و مدرک لیسانس خود را در سال ۱۹۶۶ دریافت کرد. او همچنین مدرک پی‌اچ‌دی خود را در سال ۱۹۷۷ در رشته زبان انگلیسی از دانشگاه «واشینگتن» دریافت کرد. این نویسنده در بسیاری از دانشگاه‌ها به‌عنوان استاد میهمان مشغول فعالیت است که از آن جمله می‌توان به دانشگاه «کنت»، کالج «امهرست» و دانشگاه «ماساچوست» اشاره کرد.
رابینسون هم‌اکنون ساکن «آیووا سیتی» و استاد کارگاه نویسندگان دانشگاه «آیوواست» است. نخستین رمان رابینسون با نام «خانه‌داری» در سال ۱۹۸۰ منتشر شد و جایزه بنیاد «همینگوی» را از آن خود کرد. دومین رمان این نویسنده به نام «گیلیاد» در سال ۲۰۰۴ به چاپ رسید و جایزه کانون منتقدان کتاب ملی «امبسادور» و جایزه «پولتیزر» سال ۲۰۰۵ را برد. رمان «خانه» سومین رمان مریلین رابینسون، در سال ۲۰۰۸ منتشر شد و جایزه ملی آن سال و «اورنج» انگلستان را از آن خود کرد. این کتاب از میان ۱۵۶ عنوان و از سوی ۱۲۳ کتابخانه از سراسر دنیا نامزد جایزه «ایمپک دوبلین» ۲۰۱۰ شد که به عنوان گران‌ترین جایزه ادبی شناخته می‌شود. همچنین رمان چهارمش «لی‌لا» نام دارد که در سال 2014 منتشر و نامزد نهایی جایزه «من بوکر» 2015 شد. آثار مریلین رابینسون در ایران با ترجمه مرجان محمدی و از سوی نشر آموت و نشر قطره منتشر شده‌اند.
