روزنامه خراسان: اين روزها زماني که از ادبيات چين سخن به ميان آيد، ناخودآگاه تمام نگاه ها به سوي «مو يان» متمرکز مي شود. نويسنده اي که در عين ناباوري بسياري از روشنفکران و نويسندگان مطرح جهان موفق به دريافت جايزه نوبل ادبيات در سال 2012 ميلادي گرديد.
در اخبار معمولاً از او به عنوان نخستين نويسنده رسمي چين ياد مي شود که افتخار دريافت اين جايزه را از آن خود کرده است. اما واقعيت چيز ديگري است. مو يان را بايد دومين چيني نوبليست دانست و نه نخستين. در سال 2000 ميلادي نويسنده اي آرام در ظاهر و پر تلاطم در درون به نام «گائو زينگ جيان» توانست اين جايزه را براي سرزمين خود به ارمغان آورد. نويسنده اي که اکنون سالهاست بر اساس تبعيدي به ظاهر خودخواسته و در واقع از روي اجبار در فرانسه زندگي و کار مي کند.
گائو که در کشور ما چندان شناخته شده نيست در ژانويه سال 1940 ميلادي در چين متولد شد. او اکنون به عنوان چهره اي برجسته و معتبر در ادبيات جهان شناخته مي شود و به فعاليت هايي چون نگارش رمان، داستان کوتاه، نمايشنامه و نقدهاي ادبي مي پردازد.
آکادمي نوبل دليل اصلي انتخاب او را به عنوان چهره سال خود، اعتبار جهاني آثارش، تلخي ويژه اي که در نگاه ادبي او وجود دارد و البته نبوغ فوق العاده زباني اش دانسته است.
زينگ جيان البته به دليل قدرت فوق العاده اش در ترجمه آثار ادبي به خصوص نوشته هاي ساموئل بکت و اوژن يونسکو نيز مطرح مي باشد. جالب است که او به جز فعاليت هاي ادبي خويش به شکلي جدي به نقاشي و مجسمه سازي نيز مي پردازد و نقاشي هاي آبرنگ او در برخي از معتبرترين نمايشگاه هاي بين المللي به نمايش درآمده است.
درام گائو را بايد نوعي ابزورد و پوچ گرايي نمايشي در بنيادهاي طبيعي اش و البته با ساختاري آوانگارد در شيوه روايت سنتي چيني دانست. البته به دلايل گوناگون آثار او در چين آن گونه که بايد با استقبال روبه رو نشده و بيشتر در فضاي ديگر کشورها نمود يافته است.
پدر گائو به عنوان يک کارمند در بانک مرکزي چين فعاليت مي کرد و مادرش نيز که يکي از اعضاي انجمن مسيحي هاي جوان چين بود به فعاليت هاي فرهنگي و هنري علاقه زيادي داشت. حتي يک بار در طول جنگ دوم ژاپن و چين در يک نمايش ضد ژاپني ايفاي نقش نمود. در دوران کودکي گائو با حمايت ها و تشويق هاي مادرش به نقاشي، نوشتن و البته تئاتر علاقه مند شد. همين علاقه که ريشه در دوران کودکي او داشت باعث شد که او در دوران متوسطه بخش زيادي از آثار ادبي غرب را که به چيني ترجمه شده بود خوانده باشد. اين نويسنده پر شور در کنار تحصيل در مدرسه به آموختن طراحي، نقاشي آبرنگ، رنگ روغن و مجسمه سازي با خاک رس نيز اهتمام ورزيد. مهم ترين استاد او در عرصه هنرهاي تجسمي فردي به نام «يون زونگينگ» نام داشت. در سال 1950 ميلادي خانواده او به شهري به نام نانجينگ که مرکز استان جيانگ سو چين بود مهاجرت کردند. گائو دو سال بعد از اين نقل مکان توانست به مدرسه عالي شماره 10 نانجينگ راه يابد. امتياز ويژه اين مدرسه اين بود که او مي توانست بلافاصله از اين مدرسه وارد دانشگاه اصلي شهر شود. او که توانسته بود در سال 1957 ميلادي از دانشگاه فارغ التحصيل شود با مشورت مادرش دانشکده مطالعات جهان پکن را براي ادامه تحصيل برگزيد. در حالي که به نظر مي رسيد بر اساس علايقش به آکادمي هنرهاي زيباي چين برود.
در هر حال پنج سال بعد او از گروه فرانسه اين دانشگاه فارغ التحصيل گرديده و در بازار بين المللي کتاب چين به کار مشغول شد. در دهه 70 ميلادي بود که با شکل گيري جنبش هاي موسوم به حرکت حومه به نوعي مجبور به ترک پکن شد و به استان آنهويي چين رفت و به کشاورزي پرداخت. البته مدتي را نيز در همين منطقه به عنوان معلم مدرسه گذراند. پنج سال بعد بود که اجازه بازگشت او به پکن صادر گرديد و به عنوان مدير گروه ترجمه در يک نشريه منصوب شد. او توانست در سال 1977 ميلادي در کميته روابط خارجي انجمن نويسندگان چيني مشغول به کار شود و در ماه مي سال 1979 ميلادي سفري به کشور فرانسه داشته باشد. پس از سفر به فرانسه و تجربه هايي که به دست آورد به عنوان نمايشنامه نويس در تئاتر «هنري مردم پکن» فعاليت جدي ادبي خويش را آغاز نمود. او در چين با آثاري که خلق نموده به عنوان سردمدار درام پوچي مشهور است، به خصوص به دليل خلق دو نمايشنامه مهم و مشهور «فرکانس هاي هشدار» و «ايستگاه اتوبوس» آثاري که در سال هاي 82 و 83 ميلادي نوشته شده اند. گائو به شدت تحت تأثير شيوه هاي اجرايي اروپايي بود، به همين خاطر آثارش به نسبت ادبيات سنتي و مرسوم چين بسيار آوانگارد و پيشرو محسوب مي شود. البته او به آوانگارديسم در ساختار و فرم بسنده نکرد و به تدريج شروع به نقد سياست هاي حزب کمونيست چين نمود. چيزي که ديگر به اين راحتي در چين مورد پذيرش قرار نمي گرفت. او سخت ترين انتقادات را در دو اثر معروف خود با نام هاي «اوليه» (1985 ميلادي)، و «لبه ديگر» (1986 ميلادي) مطرح کرده است. در سال 1986 ميلادي و پس از مشکلات انقلاب فرهنگي چين پزشکان تشخيص دادند که او دچار سرطان ريه شده است. (هر چند که بعداً مشخص شد اين تشخيص در اثر اشتباه دستگاه هاي پزشکي بوده و واقعيت ندارد). گائو تصميم گرفت به سفري کشف و شهودي دست زند. او سفري ده ماهه را در امتداد رودخانه يانگ تسه آغاز کرد. سفري که منجر به شکل گيري يکي از مهم ترين آثار ادبي معاصر جهان به نام «روح کوهستان» گرديد. اين رمان از لحاظ ساختار به شدت مورد توجه و قابل بررسي است. رماني که گويي بخشي خاطرات است و بخشي داستان. اثري که در آن همه چيز به چشم مي خورد، شعر و خاطره و داستان کوتاه و مثل و از اين دست. اين رمان نخستين بار در سال 1990 ميلادي در تايپه منتشر گرديد و پس از آن در سال 2000 ميلادي توسط انتشارات مشهور هارپر کالينز به انگليسي ترجمه و منتشر شد.
روح کوهستان ترکيبي است از گونه هاي مختلف ادبي که با تغيير مداوم روايت همراه شده است. در واقع همين کتاب بود که مورد توجه آکادمي نوبل قرار گرفت و سرنوشت ديگري را براي گائو رقم زد. آکادمي اين کتاب را اثري خلاقانه و منحصر به فرد دانست که با هيچ چيز ديگر جز خودش قابل قياس نيست. کتاب روايتگر جزئياتي فوق العاده از حوادث و رويدادهايي است که نويسنده در استان سيچوان و در بين اقليت هايي چون مردم «ميائو» و «يي» مشاهده کرده است. گائو موفق شده تا در اين کتاب تصويري بي نظير از تمدن چيني «هان» را به تصوير کشد.
روح کوهستان داراي دو بخش اصلي با دو شخصيت محوري «من» و «شما» است که به شکلي فوق العاده نمايانگر غرور و تکبر در افراد است. گائو با اين کتاب تلاشگري يک انسان براي دست يابي به صلح و آزادي دروني را ثبت کرده است.
به نظر مي رسد که گائو بعد از مصائب بزرگ انقلاب فرهنگي چين در سال 1976 ميلادي نگارش اين اثر را برنامه ريزي کرده باشد. آن هم در شرايطي که فرهنگ چيني به سوي نوعي سرسپردگي و انطباق با ايدئولوژي حزب حاکم کمونيست حرکت مي کرد و گائو به شدت نگران خطر سکوت نويسندگان و هنرمندان در برابر اين دگرگوني بود.
گائو ديگر مبارزه و مخالفت با سياست هاي حزب حاکم را برنامه اصلي خود قرار داده بود. او عملاً از سال 1976 ميلادي امکان انتشار و نشر آثارش را در چين نيافت. در سال 1986 ميلادي کتاب «لبه ديگر» و برخي نمايشنامه هايش در چين ممنوع شد و از آن پس ديگر هيچ اثري از او بر روي صحنه هاي چين نرفته است. در واقع انتشار کتاب «فراري» او که اثري در نقد دولت بود انتشار آثارش را به طور کلي در چين متوقف کرد. حزب کمونيست گائو را به عنوان چهره اي مخرب و غير قابل قبول دانست. يکي از اعضاي بلندپايه حزب مي گويد که آثار او خطرناک ترين نوشته هايي هستند که در کل عمر جمهوري خلق چين منتشر شده اند. در نهايت در اواخر دهه هشتاد ميلادي به دليل فشارهايي که بر او وارد شد و عدم امکان فعاليت آزاد ادبي و هنري مجبور به ترک چين شد و به فرانسه مهاجرت کرد. در سال 1992 ميلادي فرانسه نشان معتبر شواليه هنر را به دليل فعاليت هاي هنري اش به او اعطا نمود و در نهايت در سال 1998 ميلادي نيز به عنوان تبعه کشور فرانسه پذيرفته شد.
گائو در آثار نمايشي اش به شدت وامدار نويسندگاني چون «آنتوني آرتو»، «برشت» و «بکت» مي باشد. نمايشنامه هاي او در کشورهاي مختلف جهان بر روي صحنه رفته اند از جمله دو اثر مهم او «باران تابستاني در پکن» و «فراري» در تئاتر سلطنتي استکهلم به روي صحنه رفته اند.
او در سال 2004 ميلادي کتابي را با نام «خريد قلاب ماهيگيري براي پدربزرگ» منتشر نمود. اين کتاب از شش داستان کوتاه برتر و مهم اين نويسنده تشکيل شده که در فاصله سال هاي 1983 تا 1990 ميلادي نوشته شده اند. اين کتاب به سرعت از سوي هارپر کالينز به انگليسي ترجمه و منتشر شد و البته خيلي زود به بازار کتاب کشورهاي ديگر نيز راه يافت. از جمله اين که اين کتاب در روزهاي گذشته با ترجمه خانم ملک مرزبان و از سوي انتشارات آموت در ايران منتشر شده است.
از ديگر آثار مطرح اين نويسنده مي توان از «مرد وحشي»، «کتاب مقدس يک مرد»، «تکنيک هاي معاصر و شخصيت ملي در داستان» و «صداي فرد» نام برد.
خود او در مصاحبه اختصاصي که با پايگاه اينترنتي بنياد نوبل داشته است مهم ترين دغدغه هايش را موضوع زمان در آثارش، ترکيب فرهنگ هاي مختلف و حصول يک سيستم چند فرهنگي و تنهايي هاي يک نويسنده بيان مي کند.
آثار گائو زينگ جيان به طور کلي بيان کننده تجارب خود او است. تجربه هايي که ماحصل انعکاس رفتارهاي هنرمنداني چون او در چين امروز است. شايد اين گونه دليل نقدهاي فراواني را که به مو يان چيني وارد مي شود بهتر دريابيم. زماني که گائو جايزه نوبل را دريافت نمود در چين هيچ انعکاسي نداشت و چين اين جايزه را افتخاري براي خود ندانست. اما زماني که مو يان مورد محبت حزب، جايزه را دريافت کرد با استقبال مقامات رسمي چين رو به رو شد
